ចិត្តវិទ្យានៃការចូលចិត្ត និង មិនចូលចិត្ត

In: ចិត្តវិទ្យា, ចំណេះដឹង

ស្វែងយល់ពីដំណើរការដ៏ស្មុគស្មាញនៅពីក្រោយអារម្មណ៍របស់មនុស្ស ថាហេតុអ្វីបានជាយើងមានទំនោរទៅរក ឬ បែរចេញពីនរណាម្នាក់ ឬអ្វីមួយ។

psychologyគោលគំនិតស្នូល (Core Concepts)

ដើម្បីយល់ពីការចូលចិត្ត និងមិនចូលចិត្ត យើងត្រូវស្គាល់និយមន័យសំខាន់ៗមួយចំនួនសិន។

ការចូលចិត្ត និង មិនចូលចិត្ត (Liking & Disliking)

ការចូលចិត្ត គឺជាអាកប្បកិរិយាវិជ្ជមាន (Positive Attitude) ទៅលើនរណាម្នាក់។ ផ្ទុយទៅវិញ ការមិនចូលចិត្ត គឺជាការប្រឆាំង (Antipathy)។ អាកប្បកិរិយានេះរួមមាន អារម្មណ៍ (Affect), គំនិត (Cognition), និង ទំនោរនៃសកម្មភាព (Behavior)។

ការរើសអើង (Prejudice)

នេះគឺជាទម្រង់ជាក់លាក់នៃការមិនចូលចិត្ត ដែលផ្អែកលើការសន្និដ្ឋានខុស និងមិនបត់បែន អំពីក្រុមមនុស្សណាមួយ ឬបុគ្គលម្នាក់ដែលជាសមាជិកនៃក្រុមនោះ។

groupsដំណើរការចិត្តវិទ្យាសង្គម (Social Psychological Processes)

បរិបទសង្គមមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើអ្នកដែលយើងចូលចិត្ត។

គំនិតចម្បង៖ ទំនាក់ទំនងរបស់យើងត្រូវបានកសាងឡើងតាមរយៈ ភាពជិតស្និទ្ធ, ភាពស្រដៀងគ្នា, និង ការទទួលបានផលប្រយោជន៍ ពីទំនាក់ទំនងនោះ។

ភាពជិតស្និទ្ធ និង ការឃើញញឹកញាប់ (Proximity & Mere Exposure)

យើងមានទំនោរចូលចិត្តមនុស្សដែលរស់នៅ ឬធ្វើការនៅជិតយើង។ ការឃើញមុខនរណាម្នាក់ ឬអ្វីមួយដដែលៗ អាចធ្វើឲ្យយើងមានអារម្មណ៍ចូលចិត្តកាន់តែខ្លាំង បើទោះជាមិនធ្លាប់និយាយរកគ្នាក៏ដោយ។

ភាពស្រដៀងគ្នា (Similarity)

“មនុស្សដូចគ្នា ទាក់ទាញគ្នា”។ យើងចូលចិត្តមនុស្សដែលមានអាកប្បកិរិយា ជំនឿ និងចំណូលចិត្តស្រដៀងនឹងយើង។ ការយល់ឃើញថាមាន "គំនិតដូចគ្នា" គឺសំខាន់ជាង "រូបរាងដូចគ្នា"។

ការតបស្នង (Reciprocity)

យើងចូលចិត្តអ្នកដែលចូលចិត្តយើង! នៅពេលដែលយើងដឹងថាមាននរណាម្នាក់ចូលចិត្តយើង យើងក៏មានទំនោរក្នុងការចូលចិត្តគេវិញដែរ។

ទ្រឹស្តីរង្វាន់នៃការទាក់ទាញ (Reward Theory of Attraction)

យើងចូលចិត្តមនុស្សដែលសកម្មភាពរបស់ពួកគេផ្តល់រង្វាន់ដល់យើង ឬនៅពេលយើងភ្ជាប់ពួកគេជាមួយនឹងព្រឹត្តិការណ៍ល្អៗ។ ឧទាហរណ៍ ការញ៉ាំអាហារពេលល្ងាចដ៏រ៉ូមែនទិក ធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងកាន់តែរឹងមាំ។

neurologyដំណើរការចិត្តវិទ្យាវិវត្តន៍ (Evolutionary Processes)

អារម្មណ៍មួយចំនួនបានវិវត្តមកជាមួយមនុស្សជាតិ ដើម្បីជួយឲ្យយើងរស់រានមានជីវិត។

អារម្មណ៍សកល (Universal Emotions)

មនុស្សទូទាំងពិភពលោកមានអារម្មណ៍មូលដ្ឋានដូចៗគ្នា ដូចជា រីករាយ (Happiness), ខ្ពើមរអើម (Disgust), ខឹង (Anger), និង ភ័យខ្លាច (Fear) ដែលជាផ្នែកមួយនៃធម្មជាតិរបស់មនុស្ស។

ការខ្ពើមរអើម (Disgust) គឺជាយន្តការការពារខ្លួនពីជំងឺ។ វាធ្វើឲ្យយើងចៀសវាងអ្វីដែលអាចនាំឲ្យមានមេរោគ ឬគ្រោះថ្នាក់។

ចំណង់ចំណូលចិត្តដៃគូ (Mate Preferences)

គ្រប់វប្បធម៌ឲ្យតម្លៃលើគុណសម្បត្តិដូចជា ភាពអាចទុកចិត្តបាន ស្ថិរភាពអារម្មណ៍ ចិត្តល្អ និងភាពវៃឆ្លាត នៅក្នុងការជ្រើសរើសដៃគូជីវិត។

linkទ្រឹស្តីនៃការផ្សារភ្ជាប់បុរាណ (Classical Conditioning)

ការចូលចិត្ត និងមិនចូលចិត្ត អាចកើតឡើងដោយមិនដឹងខ្លួន តាមរយៈការភ្ជាប់រឿងមួយទៅនឹងរឿងមួយទៀត។

ប្រសិនបើអ្នកភ្ជាប់បទពិសោធន៍វិជ្ជមាន (ឧ. តន្ត្រីពិរោះ) ជាមួយនឹងមនុស្សម្នាក់ អ្នកនឹងចាប់ផ្តើមចូលចិត្តមនុស្សនោះ។ ផ្ទុយទៅវិញ បើអ្នកឈឺពោះក្រោយញ៉ាំអាហារអ្វីម្យ៉ាង អ្នកអាចនឹងមិនចូលចិត្តអាហារនោះទៀតទេ។

ឧទាហរណ៍៖ ការពិសោធន៍ "Little Albert" បានបង្ហាញថា ការភ័យខ្លាចអាចត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយការភ្ជាប់សត្វកណ្តុរស (ដែលក្មេងមិនខ្លាច) ជាមួយនឹងសំឡេងខ្លាំងៗ (ដែលក្មេងខ្លាច)។

mindfulnessដំណើរការនៃការយល់ដឹង និងអារម្មណ៍ (Cognitive & Affective Processes)

គំនិត និងអារម្មណ៍របស់យើងធ្វើការជាមួយគ្នា ដើម្បីបង្កើតជាការចូលចិត្ត ឬមិនចូលចិត្ត។

ចិត្តដែលមានដំណើរការពីរ (Dual-Process Mind)

ចិត្តរបស់យើងមានដំណើរការពីរ៖ ដឹងខ្លួន (Conscious) និង មិនដឹងខ្លួន (Unconscious/Automatic)។ អារម្មណ៍ចូលចិត្ត ឬមិនចូលចិត្តសាមញ្ញៗជាច្រើន កើតឡើងដោយស្វ័យប្រវត្តិ ដោយមិនចាំបាច់ឆ្លងកាត់ការគិតពិចារណាច្រើនឡើយ។

ការវាយតម្លៃ (Appraisals)

របៀបដែលយើង "គិត" អំពីព្រឹត្តិការណ៍ណាមួយ ជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់អារម្មណ៍របស់យើង។ ការវាយតម្លៃនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយជំនឿ និងបទពិសោធន៍ពីមុនរបស់យើង។

personភាពខុសគ្នារបស់បុគ្គល (Individual Differences)

បុគ្គលិកលក្ខណៈ និងនិស្ស័យពីកំណើត ដើរតួយ៉ាងសំខាន់។

មនុស្សម្នាក់ៗមានភាពខុសគ្នា។ បុគ្គលិកលក្ខណៈ (Personality) និង និស្ស័យ (Temperament) ពីកំណើត ធ្វើឲ្យមនុស្សមួយចំនួនមានទំនោររួសរាយរាក់ទាក់ជាងអ្នកដទៃ ឬឆាប់ខឹងជាងអ្នកដទៃ។

មនុស្សគ្រប់រូបមានតម្រូវការជាមូលដ្ឋានក្នុងការទទួលបានការគោរព និងការទទួលស្គាល់ពីអ្នកដទៃ ដែលវាជះឥទ្ធិពលដល់ទំនាក់ទំនងរបស់យើង។

biotechមូលដ្ឋានសរសៃប្រសាទ (Neurophysiological Underpinnings)

ខួរក្បាលរបស់យើងមានតំបន់ជាក់លាក់ដែលទទួលខុសត្រូវលើអារម្មណ៍ទាំងនេះ។

តំបន់ខួរក្បាលដូចជា អាមីដាឡា (Amygdala) មានតួនាទីពិសេសចំពោះការភ័យខ្លាច និងអារម្មណ៍ខ្លាំងផ្សេងទៀត។ ការស្រាវជ្រាវតាមរយៈ fMRI អាចបង្ហាញពីដំណើរការរបស់ខួរក្បាលនៅពេលយើងមានការរើសអើងដោយមិនដឹងខ្លួន (Implicit Bias)។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន៖ ការចូលចិត្ត និងមិនចូលចិត្ត គឺជាលទ្ធផលនៃអន្តរកម្មដ៏ស្មុគស្មាញរវាង ការវិវត្តន៍, ការរៀនសូត្រ, ឥទ្ធិពលសង្គម, ការគិត, និងលក្ខណៈបុគ្គល ដែលទាំងអស់នេះមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងដំណើរការនៃខួរក្បាល។